Składniki krajobrazu dzielą się na naturalne – wytworzone siłami przyrody – wyróżnia się tu krajobrazy nizinne, wyżynne i górskie oraz przekształcone – stworzone lub zmienione przez człowieka tak zwane antropogeniczne – zaliczamy do nich krajobrazy miejskie, rolnicze – wiejskie oraz przemysłowe.
- Składniki krajobrazu można też podzielić na ożywione i nieożywione;
- składniki ożywione – np. roślinność, zwierzęta, grzyby, gleby;
- składniki nieożywione – np. skały, wody, zabudowania;
Opisując krajobraz najpierw charakteryzujemy ukształtowanie terenu, a następnie wymieniamy składniki pokrycia terenu czyli to wszystko, co znajduje się na powierzchni Ziemi i jest trwale z nią związane. Pokrycie terenu to składniki krajobrazu, które także mogą zostać wytworzone siłami natury lub przez człowieka.
Składniki krajobrazu – ukształtowanie terenu;
| Składniki krajobrazu; | Wytworzone przez siły przyrody; | Ukształtowanie pionowe terenu; Wytworzo |
|---|---|---|
| Ukształtowanie pionowe terenu; | Formy wypukłe, np. pasma górskie, pojedyncze góry, pagórki, wyżyny. Formy płaskie, np. niziny, równiny, płaskowyże, depresje. Formy wklęsłe, np. kotliny, doliny, wąwozy. | Formy wypukłe, np. hałdy kopalniane, wały przeciwpowodziowe, nasypy drogowe i kolejowe, kopce i inne usypane wzniesienia. Formy płaskie, np. poldery (osuszone części morza). Formy wklęsłe, np. wyrobiska kopalniane, rowy przydrożne i inne. |
| Ukształtowanie poziome terenu; | Wyspy, półwyspy, mierzeje, przesmyki (po stronie lądu). Zatoki, zalewy, cieśniny (po stronie wody). | Sztuczne wyspy, poldery (po stronie lądu). Sztuczne zbiorniki wodne, sztuczne kanały, baseny portowe (po stronie wody). |
Składniki krajobrazu – pokrycie terenu czyli to wszystko, co znajduje się na powierzchni Ziemi i jest trwale z nią związane.
| Składniki krajobrazu | Wytworzone przez siły przyrody | Wytworzone lub zmienione przez człowieka |
|---|---|---|
| Ożywione | • roślinność - np. lasy, łąki, zarośla, krzewy, torfowiska. • zwierzęta - np. ptaki (bociany, czaple, orły), duże ssaki (jelenie, sarny, dziki, żubry). • gleby w stanie naturalnym. | • roślinność - np. uprawy zbóż, buraków, ziemniaków, sady, ogrody, parki i skwery miejskie, trawniki. • zwierzęta - np. hodowla bydła, koni, owiec, kóz. • gleby zaorane, nawożone. |
| Nieożywione | • skały - różne formy skalne. • wody powierzchniowe - rzeki, jeziora, bagna i inne tereny podmokłe, śnieg i lód. | • zabudowania mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe (fabryki), komunikacyjne (drogi, koleje, mosty) i in. • wody powierzchniowe - sztuczne zbiorniki i kanały, baseny portowe i in. |
Cechy krajobrazów naturalnych;
| Krajobrazy naturalne | Główne cechy |
|---|---|
| Nizinne | • płaska lub lekko pofałdowana powierzchnia terenu; • małe wysokości względne; • wolno płynące rzeki, często szerokie; • występowanie lasów liściastych, iglastych i mieszanych. |
| Wyżynne | • pofałdowana powierzchnia terenu; • średnie i duże wysokości względne; • charakterystyczne formy terenu – skałki, wąwozy, skarpy, jaskinie; • lasy iglaste, mieszane i liściaste. |
| Górskie | • silnie pofałdowana powierzchnia terenu; • bardzo duże wysokości względne; • wąskie, kręte, szybko płynące rzeki; • piętrowy układ roślinności. |
Cechy krajobrazów przekształconych;
| Krajobrazy przekształcone | Główne cechy |
|---|---|
| Rolniczo-wiejskie | • duże otwarte przestrzenie; • przeważnie płaska lub lekko pofałdowana powierzchnia terenu; • liczne pola uprawne, łąki, pastwiska, sady, plantacje, ogrody; • zmienna roślinność w zależności od pory roku; • niska i rozproszona zabudowa; • słabe zaludnienie. |
| Miejskie | • silne przekształcenie krajobrazu naturalnego; • gęsta, zwarta i wysoka zabudowa; • gęsta sieć ulic; • duże natężenie ruchu (ludzi, pojazdów); • przeważnie płaska powierzchnia terenu; • zmniejszona przezroczystość powietrza (przez zanieczyszczenia). |
| Przemysłowe | • silne przekształcenie krajobrazu naturalnego; • liczne obiekty przemysłowe – wyrobiska i hałdy kopalniane, hale fabryczne, dymiące kominy, rurociągi, linie energetyczne i inne; • zniszczona roślinność; • zanieczyszczone powietrze oraz wody i gleby. |
Krajobraz wielkomiejski;
Miasto jest obszarem gęsto zabudowanym, na którym mieszka dużo ludzi. W Polsce każde miasto posiada prawa miejskie, które są nadawane przez władze państwowe. Mieszkańcy miast pracują poza rolnictwem – głównie w usługach np. w handlu, transporcie, administracji, bankowości, służbie zdrowia, szkolnictwie, oraz w przemyśle, np. fabrykach, kopalniach, hutach;
- W Warszawie występuje krajobraz wielkomiejski, którego charakterystycznym elementem są tzw. „drapacze chmur” – wysokie, kilkudziesięcio piętrowe budynki biurowe;
- Warszawa to jedyne miasto w Polsce liczące ponad 1 mln mieszkańców (1,7 mln);
- Warszawa jest stolicą Polski, czyli siedzibą władz państwowych i urzędów centralnych;
Czytaj więcej – ZESPOŁY MIEJSKIE – AGLOMERACJE;
Krajobraz miejski to doskonały przykład krajobrazu przekształconego. O ile ukształtowanie terenu miasta mogło nie zostać bardzo zmienione przez człowieka, o tyle pokrycie terenu jest na ogół w całości dziełem rąk ludzkich. Główne składniki krajobrazu miejskiego to:
- zabudowania – mieszkalne, usługowe, przemysłowe i inne;
- ciągi komunikacyjne – ulice, chodniki, alejki, linie kolejowe i tramwajowe;
- tereny zielone – parki, skwery, trawniki, ogrody itp.
Krajobraz miejsko – przemysłowy na przykładzie Wyżyny Śląskiej;
Przemysł to działalność człowieka polegająca na wydobyciu rozmaitych zasobów naturalnych oraz ich przetwarzaniu. W związku z tym przemysł dzieli się na wydobywczy (górnictwo) i przetwórczy (produkcja).
- Na Wyżynie Śląskiej na bazie wydobycia węgla kamiennego rozwinął się Górnośląski Okręg Przemysłowy;
- Poza kopalniami powstało tam też wiele innych zakładów przemysłowych – huty, koksownie, elektrownie, fabryki;
- Efektem rozwijającego się przemysłu było powstanie skupiska dużych miast zwanych aglomeracją (konurbacją) śląską. Jest to najgęściej zaludniony obszar w Polsce;
- Działalność przemysłowa szkodzi środowisku – zanieczyszcza powietrze, wody i gleby;
Krajobraz rolniczy Wyżyny Lubelskiej;
Na Wyżynie Lubelskiej rozwinęło się rolnictwo, ponieważ występują tam bardzo dobre gleby – czarnoziemy – które utworzyły się na skałach lessowych.
Cechy krajobrazu rolniczego na Wyżynie Lubelskiej to:
- lekko pofałdowana powierzchnia terenu, który pokryty jest użytkami rolnymi;
- uprawa pszenicy, buraków cukrowych, rzepaku, chmielu;
- słabe zaludnienie, mało miast, przewaga osadnictwa wiejskiego;
Rozwój rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej skutkował powstaniem tam wielu zakładów przemysłu spożywczego: młynów, cukrowni, mleczarni, browarów, fabryk makaronu itp.
Wyżyna (Jura) Krakowsko-Częstochowska leży w zachodniej części pasa wyżyn;
- Wyżyna Krakowsko – Częstochowska zbudowana jest głównie ze skał wapiennych i dlatego powstało tam wiele krasowych form terenu. Formy te składają się na krasowy krajobraz Jury.
- Kras to rozpuszczanie skał wapiennych przez wody opadowe i płynące. W efekcie powstają krasowe formy terenu, np. doliny, bramy, ostańce, jaskinie.
- Szlak Orlich Gniazd łączy zamki (lub ich ruiny), które w dawnych czasach zbudowano na wysokich wzniesieniach i skałach Jury Krakowsko -Częstochowskiej;
- Najcenniejszym obszarem Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej jest Dolina Prądnika, gdzie utworzono Ojcowski Park Narodowy;
Krajobraz wysokogórski występuje w Polsce tylko w Tatrach;
- W granitowych Tatrach Wysokich dominują ostrokrawędziste szczyty i grzbiety;
- Wapienne Tatry Zachodnie są niższe i bardziej „wygładzone” przez wody płynące;
- Im wyżej, tym zimniej i dlatego roślinność górska układa się piętrowo. W Tatrach najwyższe piętro to turnie, a poniżej są hale, kosodrzewina i lasy – regiel górny i dolny;
Nizina Mazowiecka leży w pasie nizin środkowopolskich i jest jedną z największych krain geograficznych w Polsce;
- W ukształtowaniu powierzchni Niziny Mazowieckiej przeważają tereny płaskie, a lekkie pofałdowania występują głównie na południu. Urozmaiceniem rzeźby terenu są obniżenia dolin rzecznych, np. dolina Wisły i Kotlina Warszawska;
- W pokryciu terenu Niziny Mazowieckiej dominują użytki rolne – grunty orne, łąki i pastwiska. W okolicach Grójca znajduje się największe skupisko sadów w Polsce;
- Na Mazowszu dobrze rozwinęła się sieć osadnicza i komunikacyjna. Głównym miastem jest Warszawa – stolica Polski. Inne większe ośrodki to Łódź, Radom, Płock;
- Puszcza Kampinoska to jeden z nielicznych większych obszarów leśnych na Nizinie Mazowieckiej. Występują tam różnorodne lasy oraz łąki, bagna, wydmy;
Krajobraz pojezierny;
- Na polodowcowy krajobraz pojezierzy składa się pofałdowany teren oraz jeziora i lasy;
- Na Pojezierzu Pomorskim występuje najwięcej lasów i jezior, a zaludnienie jest słabe;
- Pojezierze Wielkopolskie jest przeważnie płaskie, bezleśne, rolnicze, z małą liczbą jezior;
- Na Pojezierzu Mazurskim znajdują się największe polskie jeziora – Śniardwy i Mamry;
- W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich mamy najlepsze zagospodarowanie turystyczne;
Krajobraz nadmorski;
- Ukształtowanie poziome terenu jest urozmaicone na Pobrzeżu Szczecińskim (wyspy, cieśniny) i na Pobrzeżu Gdańskim (mierzeje, zatoki). Na Pobrzeżu Koszalińskim przebieg linii brzegowej jest na ogół wyrównany;
- W Polsce występują dwa typy wybrzeży morskich: niskie – plaża, wysokie – klif;
- Na Wybrzeżu Słowińskim znajduje się wiele mierzei, które odcięły od morza jeziora przybrzeżne. W okolicach J. Łebsko powstały kilkudziesięciometrowe ruchome wydmy;
