15 sie 2020

 

Geograficzne czynniki klimatyczne i ich wpływ na zróżnicowanie klimatu w Europie

Czynnik klimatyczny Wpływ czynnika na zróżnicowanie klimatu w Europie
Szerokość geograficzna
  • Europa rozciąga się między:

o   35°58’N (Przylądek Marroqui);

o   71°08’N (Przylądek Nordkyn);

  • Duża część Europy leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych na półkuli północnej;
  • Niewielki skrawek kontynentu sięga poza koło podbiegunowe północne 66°33’N;
  • Położenie geograficzne Europy sprawia, że obszary w Europie Południowej otrzymują większą ilość energii słonecznej niż jej krańce północne; Im wyższa szerokość geograficzna, tym niższa temperatura powietrza, bo mniej energii słonecznej dociera.
Rozkład lądów i mórz
  • Europa Zachodnia znajduje się w zasięgu wpływów Oceanu Atlantyckiego;
  • Europa Wschodnia pod wpływem lądowych mas powietrza znad Azji;

o  Morze ogrzewa się wolniej niż ląd, ale dłużej oddaje ciepło – dlatego w         klimacie morskim (wybrzeża) lata są chłodne a zimy łagodne, natomiast występuje więcej opadów. W głębi lądu występuje klimat kontynentalny – ciepłe lata, mroźne zimy, znacznie mniej opadów.
Oddziaływanie prądów morskich
  • Wybrzeże Europy Zachodniej i Północnej opływa ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom), który wzmacnia oddziaływanie Oceanu Atlantyckiego na cechy klimatu.  Prąd ten rozpoczyna swój bieg w południowej części Morza Sargassowego, płynie wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej aż do Nowej Funlandii, następnie jako Prąd Północnoatlantycki przepływa przez Ocean Atlantycki do brzegów Europy Zachodniej i dalej jako Prąd Norweski opływa Europę Północną – ciepłe prądy morskie powodują wzrost temperatury i opadów na wybrzeżu.
Ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza
  • Równoleżnikowy układ głównych form ukształtowania powierzchni umożliwia przepływ mas powietrza znad Atlantyku w głąb lądu oraz mas powietrza znad Europy Wschodniej w kierunku zachodnim. Pasma górskie utrudniają natomiast napływ mas powietrza podzwrotnikowego z południa oraz powietrza arktycznego z północy.
  • Na terenach górskich występuje piętrowość związana z wysokością nad poziomem morza. Ponadto obszary górskie cechują niższe roczne temperatury powietrza oraz wyższe opady
Pokrycie terenu
  • Europa odróżnia się od pozostałych kontynentów wielkimi zmianami w krajobrazach. Szacuje się, że ok. 65% powierzchni Europy zostało silnie przekształcone – pojawiły się głównie krajobrazy rolnicze, ale także znaczne tereny zostały zmienione na skutek urbanizacji i uprzemysłowienia, działalności górniczej i rozwoju sieci transportowej. Krajobraz naturalny zachował się tylko na 15% powierzchni lądu.
  • Las nagrzewa się wolniej oraz gromadzi wilgoć, więc latem jest w nim chłodniej, a zimą cieplej niż w bezleśnym obszarze.
  • Działalność człowieka – emisja pyłów i zanieczyszczeń powoduje wzrost zachmurzenia i temperatury – w obszarach zabudowanych jest wyraźnie cieplej, zmieniają się kierunek i prędkość wiatru.

Typy klimatu w Europie

Źródło: Zróżnicowanie typów klimatu w Europie – epodreczniki;

Większość obszaru Europy leży w strefie umiarkowanej  – w obrębie której, wyróżniamy klimat morski, lądowy i przejściowy – zarówno ciepły, jak i chłodny. Jedynie na północnych krańcach kontynentu występuje strefa okołobiegunowa, a na południu strefa podzwrotnikowa.

Europa znajduje się w obszarze trzech stref klimatycznych:

  1. Podzwrotnikowej – typ śródziemnomorski;

Klimat podzwrotnikowy wilgotny – nazywany jest też klimatem śródziemnomorskim, ponieważ występuje głównie w rejonie basenu Morza Śródziemnego. Cechuje się on długimi, gorącymi i suchymi latami (ok. 25 0C) oraz krótkimi, łagodnymi i deszczowymi zimami (temp. około 10 0 C). Opady występują głównie w okresie jesienno-zimowym. Roślinność – makia śródziemnomorska (wiecznie zielone krzewy, mirty, oleandry, laury, pinie, cyprysy).
Na niewielkim obszarze wewnątrz Półwyspu Iberyjskiego, występuje klimat podzwrotnikowy suchy. Różni się on od wilgotnego przede wszystkim ilością opadów, która nie przekracza tu 500 mm rocznie.

  1. Umiarkowanej ciepłej i umiarkowanej zimnej z odmianą morską i kontynentalną; 

2a. Umiarkowana ciepła;

  • umiarkowana ciepła – typ morski (łagodna zima, niezbyt ciepłe lato, dużo opadów), roślinność – lasy mieszane, liściaste);
  • umiarkowana ciepła – typ przejściowy (mniej opadów i surowsza zima niż w morskim), np. w Polsce.
  • umiarkowana ciepła – typ kontynentalny (mało opadów, surowa zima -10 0C  do -20 0 C, gorące lato) – roślinność – stepy – trawy.

2b. Umiarkowana chłodna (surowa i długa zima, lato niezbyt ciepłe ok. 15 O C), roślinność – tajga czyli lasy iglaste.

Klimat umiarkowany morski panuje praktycznie w całej Europie Zachodniej. Charakteryzuje się on niewielkimi amplitudami temperatury w ciągu roku (kilkanaście °C) i stosunkowo dużymi, całorocznymi opadami (~1000 mm). W klimacie umiarkowanym ciepłym temperatury są średnio o 5°C wyższe niż w klimacie umiarkowanym chłodnym.

Klimat umiarkowany lądowy (kontynentalny) występuje w Europie Wschodniej (głównie w Rosji i na Ukrainie). Notowane tam temperatury wykazują duże amplitudy roczne, np. 30°C np. w Moskwie. Opady rzadko przekraczają 500 mm i przypadają przeważnie na lato. Zimy są długie i mroźne (zwłaszcza w typie chłodnym), a lata bywają upalne (w typie ciepłym).

Klimat umiarkowany przejściowy obejmuje Europę Środkową (typ klimatu umiarkowanego ciepłego) i większą część Półwyspu Skandynawskiego (typ klimatu umiarkowanego chłodnego). Ma on cechy pośrednie między typami morskimi i lądowymi. W poszczególnych latach, w zależności od dominującej cyrkulacji powietrza, zaznacza się przewaga wpływów morskich bądź lądowych.

  1. Okołobiegunowej;

Klimaty strefy okołobiegunowej – polarny i subpolarny – typowymi cechami tego klimatu są skrajnie niskie temperaturami i niewielkie opady. W Europie temperatury nie są aż tak bardzo niskie (jak np. w Azji czy na Antarktydzie), ponieważ wpływ ciepłego Prądu Zatokowego docierającego daleko poza Koło Podbiegunowe Północne powoduje wzrost temperatury i opadów na wybrzeżu. Przez około 9 miesięcy trwa zima, brak klimatycznego lata, występuje lato tak zwane polarne z temperaturami od 0 0 C do 10 O C. Roślinność – tundra czyli mchy, trawy,  krzewinki, porosty, wierzba polarna.

Szerokość geograficzna wpływa na występowanie na Ziemi strefowości klimatycznej. Natomiast innymi prawami rządzą się obszary górskie – klimat obszarów górskich nazywamy klimatem astrefowym.

  • Odmiana górskaobejmuje klimaty ze strefy umiarkowanej i podzwrotnikowej. Klimat w górach jest bardzo silnie związany z wysokością nad poziomem morza. Zależność ta wyraża się w ten sposób, że im wyżej tym:
  • niższa temperatura,
  • większe opady,
  • większy udział śniegu w stosunku do deszczu w rocznej sumie opadów,
  • krótszy okres wegetacyjny,
  • silniejszy wiatr,
  • płytsze i mniej żyzne gleby,
  • trudniejszy dostęp do wód podziemnych pomimo wysokiej sumy opadów.

Wszystko to sprawia, że znacznie więcej roślin znajduje warunki do życia i rozwoju na niewielkich wysokościach. Wysoko nad poziomem morza spotykamy ich niewiele. Dlatego w górach rośliny przystosowały się do życia w warunkach panujących na określonych wysokościach. Tworzą one zespoły roślin nazwane piętrami roślinności.

W Tatrach wyróżniono następujące piętra:

  • pogórze – od 300 m n.p.m. do 600–700 m n.p.m.,
  • regiel dolny (lasy mieszane)– od 600‑700 m n.p.m. do 1100–1200 m n.p.m.,
  • regiel górny (lasy iglaste)– od 1100–1200 m n.p.m. do 1500 m n.p.m.,
  • kosodrzewina (krzewiasta odmiana sosny górskiej)– od 1500 m n.p.m. do 1800 m n.p.m.,
  • hale (wysokogórskie łąki)– 1800–2300 m n.p.m.,
  • turnie (piętro skalistych stoków górskich o dużym nachyleniu i niemal pozbawionych roślinności)– powyżej 2300 m n.p.m.