AZJA – środowisko przyrodnicze;

Azja -największy kontynent na świecie o olbrzymim zróżnicowaniu geograficznym zarówno fizycznym jak i społeczno-gospodarczym. Jest zarazem kontynentem o największej na świecie liczbie ludności.

Jego powierzchnia wynosi 44,5 mln km2 (co stanowi ok. 30% wszystkich lądów). Zwarty obszar lądowy leży w całości na półkuli północnej – rozciąga się od równika aż do wysokich, okołobiegunowych szerokości geograficznych północnych. Na półkuli południowej położonych jest wiele azjatyckich wysp, m.in. duża część Archipelagu Malajskiego. Azja leży też prawie w całości na półkuli wschodniej – jedynym obszarem Azji znajdującym się na półkuli zachodniej jest Półwysep Czukocki.

  • Ma dużą rozciągłość równoleżnikową i południkową – współrzędne skrajnych punktów umożliwiają obliczenie rozciągłości Azji;

77°43’N − 1°16’N = 76°27’ – rozciągłość południkowa Azji na stałym lądzie;

81°N + 11°S = 92° – rozciągłość południkowa Azji z uwzględnieniem wysp (ok. 10 tys. km);

(180° – 26°05’E) + (180° – 169°40’W) = 164°15’ – rozciągłość równoleżnikowa Azji (ok. 8,5 tys. km);

Konsekwencją dużej rozciągłości południkowej jest występowanie na kontynencie wszystkich stref klimatycznych – od równikowej po okołobiegunową. Konsekwencją dużej rozciągłości równoleżnikowej są znaczne różnice w czasie słonecznym i związane z tym liczne strefy czasowe.

 

  • Kontynent zdominowany przez góry i wyżyny, które zajmują 2/3 powierzchni kontynentu, ale nie brakuje tu rozległych obszarów nizinnych, a nawet depresji (różnica wysokości między najwyższym Mount Everestem i najniższym brzegiem Morza Martwego wynosi aż  9275 metrów).
  • Najwyższy szczyt świata – Mount Everest w Himalajach sięga 8850 m n.p.m. (według źródeł amerykańskich) – Ile mierzy najwyższa góra świata?
  •  Azja ma także najwyżej na świecie położoną wyżynę. Jest nią Wyżyna Tybetańska wznosząca się na 4000–5000 m n.p.m.
  • Depresje zajmują ponad 500 tys. km2. Najniżej położonym miejscem na Ziemi jest brzeg Morza Martwego – w jego północnej, nieeksploatowanej przez przemysł części głębokość wynosi 425 m p.p.m.).
  • Leży we wszystkich strefach klimatycznych;
  • Bardzo zróżnicowana budowa geologiczna (najstarszą część kontynentu stanowią skały powstałe 1,5 mld lat temu) – występują pasma górskie ze wszystkich orogenez, a utwory tworzące pochodzą ze wszystkich okresów. Występują pasma bardzo stare, takie jak Sajany i młode, rosnące góry jak Himalaje.
  • Ze względu na położenie na kilku płytach tektonicznych występują liczne obszary aktywne sejsmicznie – południowa i wschodnia  część Azji. Przeciwieństwem są obszary lezące w głębi kontynentu, położone w centrum płyty Euroazjatyckiej, które pozbawione są jakiejkolwiek aktywności sejsmicznej.

Azja jest zlokalizowana na wszystkich półkulach i otoczona wodami 4 z 5 Oceanów. Jego powierzchnia wynosi 44,4 mln km2, co powoduje, że jest to kontynent o olbrzymim zróżnicowaniu. Tak duże rozciągnięcie z północy na południe prowadzi do występowania wszystkich stref klimatyczno – roślinno – glebowych, z kolei rozciągnięcie ze wschodu na zachód skutkuje występowaniem dużej liczby stref czasowych. Różnica czasu między wschodnią i zachodnią Azją wynosi nawet 10 godzin.

Azja – kontynent rekordów

  • Największy kontynent na świecie – 44,4 mln km2;
  • 60% ludności świata – liczba ludności kontynentu: 4,69 mld (2020);
  • Dwa najludniejsze kraje – Chiny (1,44 mld – 2020) i Indie 1,39 mld – 2020);
  • Najwyższy łańcuch górski na świecie – Himalaje;
  • Największy półwysep na świecie – Półwysep Arabski;
  • Największe pod względem powierzchni jezioro świata – Morze Kaspijskie 371,8 tys. km2;
  • Największy archipelag na świecie – Archipelag Malajski (około 20 tys. wysp);
  • Najgłębsze jezioro świata – Bajkał 1642 m (największy na świecie zbiornik wody słodkiej);
  • Najwyższa wyżyna na świecie (4-6 tys. m.n.p.m.) – Tybet;
  • Największa Zatoka – Zatoka Bengalska (400 tys. km 2);
  • Największa delta na Ziemi – utworzona z osadów składanych przez Ganges i Brahmaputrę przy ujściu do Zatoki Bengalskiej. Powierzchnię delty o około 100 tys. km2.

ciekawostki;

  • Jezioro Bajkał to tzw. kryptodepresja (której dno znajduje się poniżej poziomu morza, natomiast powierzchnia nad poziomem morza, występująca najczęściej w głębokich jeziorach (np. jezioro Bajkał w Azji -1164 m p.p.m., jezioro Miedwie w Polsce – 30 m p.p.m.).).
  • Jezioro Bałchasz (Kazachstan) – jezioro, które na wschodzie jest słone, a na zachodzie słodkie.
  • Morze Martwe to bezodpływowe jezioro, którego poziom zasolenia wynosi 22 – 25% (średnie zasolenie mórz to 3,5%).

Azja – kontynent kontrastów

  • Najwyższy szczyt (Mount Everest 8850 m.n.p.m);
  • Najgłębsza depresja (wybrzeże Morza Martwego (~ – 425 m.p.p.m);
  • Największe na świecie kontrasty klimatyczne: duże różnice temperatury powietrza, duże zróżnicowanie opadów atmosferycznych, duże zróżnicowanie szaty roślinnej;
  • Pasy równoleżnikowo ułożonych gór młodych (Himalaje, Karakorum) – góry fałdowe;
  • Duża liczba starych łańcuchów górskich (Sajany, Ałtaj);

Głównymi czynnikami klimatotwórczymi w Azji są:

  • Szerokość geograficzna – duża rozciągłość kontynentu od równika aż po koło podbiegunowe.
  • Cyrkulacja monsunowa – wpływająca na rozkład opadów lato-zima w południowo-wschodniej i wschodniej Azji – monsun to okresowo zmienny wiatr;
    • Lato – monsun letni (wieje znad oceanu w kierunku lądu) [chłodne oceany (wyż) i rozgrzany kontynent (niż) – obfite opady deszczu;]:
    • Zima – monsun zimowy (wieje znad lądu w kierunku oceanu) [szybko ochładzający się ląd (wyż) i wolno ochładzające się oceany (niż) – sucho nad lądami;]
  • Wiosna / Jesień – zmiany cyrkulacji monsunowej = tajfuny;
  • Wyraźnie zaznaczony kontynentalizm klimatu (równoleżnikowe położenie Himalajów);
  • Prądy morskie – do najważniejszych należą prąd Kuro Siwo (ciepły – opady) i Oja Siwo (zimny – ograniczenie opadów, ochłodzenie) wpływające na klimat Japonii oraz zwiększające opady w strefie wysp południowo-wschodniej Azji różne ciepłe odnogi prądu równikowego.
  • Wysokość nad poziomem morza – Azja jest drugim najwyżej położonym kontynentem oraz ma liczne obszary górskie co prowadzi do obniżenia temperatur i występowania opadów górskich.
  • Układ rzeźby terenu – obecność gór na południu i wschodzie Azji hamuje napływ morskiego powietrza w głąb lądu.
  • Układ linii brzegowej – mimo, iż jest ona silnie rozczłonkowana, Azja pozostaje zbitym kontynentem, bez dużego akwenu wodnego w centrum, co ma istotny wpływ na wzrost kontynentalizmu w głębi Azji.

W Azji występują wszystkie strefy klimatyczne notowane na świecie.

Mapa typów klimatu w Azji oraz klimatogramy dla wybranych stacji meteorologicznych – www.epodreczniki.pl

Azja leży we wszystkich znanych na ziemi strefach klimatycznych, występują zarówno klimaty bardzo gorące i wilgotne, gorące i suche, jak i umiarkowane oraz bardzo zimne klimaty polarne. Przykładem kontrastu jest wybitnie deszczowy punkt – Czeparuńdżi u podnóża Himalajów, gdzie opady wynoszą nawet 11 000 mm rocznie w porównaniu z zupełnie suchymi obszarami pustyń np. w Kotlinie Turfańskiej opady wynoszą zaledwie 20 mm rocznie.

 Wody

Olbrzymia część Azji stanowi obszar pustynny, pozbawiony wody. Natomiast aż 80 rzek ma ponad 1000 km długości, występuje tu olbrzymie jeziora – Morze Kaspijskie, które jest bezodpływowym słonym jeziorem reliktowym i bardzo głębokie jak – Bajkał oraz duże obszary bagienne i pokryte wieczną zmarzliną, a także lodowce górskie.

  • Należą do zlewisk wszystkich oceanów;
  • Duży obszar bezodpływowy;
  • Promienisty układ rzek (większość rzek bierze swój początek w górskich obszarach);
  • Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta na obszarach obfitych opadów (Azja Południowo – Wschodnia);
  • Występują rzeki okresowe;

  • gleby

W Azji występują wszystkie typy gleb, zarówno bardzo żyzne czarnoziemy czy mady rzeczne, jak i całkowicie bezużyteczne gleby pustynne czy górskie.

W 2017 roku Azję zamieszkiwały 4 mld 504 mln ludzi, tj. blisko 60% ogółu ludności świata (7 mld 550 mln). Ludność Azji rozmieszczona jest bardzo nierównomiernie, co wynika z wielkiej różnorodności środowiska przyrodniczego. W Azji znajdują się obecnie dwa największe skupiska ludności na świecie. Są to:

  • region wschodnioazjatycki (Chiny Wschodnie, Japonia, Płw. Koreański) – 1,7 mld ludzi;
  • region południowoazjatycki (Płw. Indyjski, Bangladesz, Pakistan) – 1,6 mld ludzi.

Czytaj wiĘcej….

  • Geografia regionalna – Azja;